Süt Sığırlarının Beslenmesi

Sağmal ineklerin laktasyon seyri içinde verimleri ve buna bağlı olarak besin madde gereksinimleri ciddi değişkenlik gösterir. Bu nedenle süt sığırcılığı pratiğinde süt ineklerinin beslenmesinde verim ve buna bağlı olarak değişen besin madde ihtiyaçları değişmektedir.
Sürü içinde, farklı fizyolojik evrelere sahip ineklerin olması verim düzeyinin de sürekli değişkenlik göstermesi sürüdeki ineklerin gruplanması ve gruplamanın da mümkün olduğunca homojen yapılması gerekmektedir.

1. DÖNEM (0-70 GÜN): SÜT VERİMİNİN EN YÜKSEK OLDUĞU DÖNEM
Bu dönem, hemen doğumdan sonra uterusun dinlenmesi ve yeni gebeliğe hazırlanması ile pik süt verimine doğru sürekli bir artışın yaşandığı dönem olması ile karakterizedir. Bu dönem , ineğin negatif besin madde dengesini yaşadığı dönem olması ile de diğer dönemlerden farklılık gösterir.
Bu dönemde negatif besin madde dengesinde hayvan, yüksek süt verimine sahip ancak düşük yem tüketimiyle hızlı canlı ağırlık kaybı ve iştahsızlık gibi sorunlar yaşamaktadır. Bu gibi sorunları yaşamamak veya en aza indirmek için yapılması iyi sonuçlar verebilen hususlar şöyledir:

Doğum öncesi bir hafta ve doğum sonrası bir hafta propilen glikol, kalsiyum propinat kullanılabilir. Doğumdan 3-7 gün önce başlayarak 250-500 g propilen glikolün hayvanlara içirilmesi yağlı karaciğer sendromunu ve ketozis riskini minimize eder. Hayvanlar kesif yeme karıştırılan propilen glikolü tüketmezler. Sulandırılıp içirilmesi daha uygundur.
Negatif enerji dengesinin bu dönemde şiddetli geçirmesi hayvanlarda kızgınlık ve döl tutma problemlerinin yaşanmasına ve ketozis, yağlı karaciğer gibi metabolik problemlere neden olabilir.
Laktasyonun başlarında rasyonun en % 60 ını kesif yemden geri kalan %40 lık kısım da kaba yemden oluşmalıdır. Oluşturulan bu rasyonda kaba ve kesif yemler karıştırılarak verilmesi uygundur. Çünkü bu şekildeki yemleme ile kaba ve kesif yem birlikte işkembenin daha stabil olması sağlandığı gibi toplam yem tüketimi de artırabilir.
Yüksek süt verimli laktasyon başındaki ineklerin rasyonunda 0,5-1 kg/gün sıvı yağ yada 1-2 kg/gün yağlı tohum kullanılabilir. Ancak sıvı yağ kullanımında rasyonun Ca oranı %0,9 Mg oranı %0,3 arttırılmalıdır.
Bu dönemde uygulanacak rasyonlarda bypass protein(işkembede yıkıma dirençli protein) oranı %40 ı geçmemelidir.
Bu dönemde üre kullanılmamalıdır.
Kaba yem partikül büyüklüğü 4-5 cm olmalıdır.
Yüksek kesif yem kullanımında TMRye (Total mixed ration) %0,50-0,75 oranında sodyum bikarbonat (soda) ve MgO (magnezyumoksit) 1:1 oranında ilave edilmelidir.
Kullanılacak rasyonlarda %0,50 tuz ve vitamin ve minerallerce desteklenmelidir.
Bu dönemde hayvanlar doğumdan sonra 6. haftadaki kızgınlıkta tohumlanması idealdir. Yani doğum sonrası 40-45 günlük beklemeyle kızgınlık belirtisi ve tutma oranının %60-70’lere ulaşmasıyla pratik bir uygulamadır.

Pik dönemindeki başarılı bir yemleme;
Pik süt verimini maksimize eder,
Vücut depolarını enerji kaynağı olarak belli düzeylerde kullandırır, ketozisi minimize eder ve hayvanı doğum sonrası 8-10 hafta içinde pozitif enerji dengesine getirir.

2.DÖNEM (70-140 GÜN) LAKTASYON ORTASI DÖNEM
Bu dönemde sağmal ineklerin yem tüketiminin en yüksek olduğu dönem olarak da adlandırılabilir. Bu dönemin özellikleri ve dikkate alınması gereken durumlar şu şekildedir.

Besin madde alımı artmaya süt verimi de ayda %6 oranında düşerken ergin ineklerde bu oran %9 oranında düşmektedir.
Laktasyonun bu döneminde gereksinimler düştüğü için rasyonda kaba yem oranı arttırılabilir. Yani bu dönemdeki rasyonlarda kaba yem oranı %50 ye çıkarılabilir.
Yüksek kaba yem kullanımı işkembe sağlığını iyileştirir, yemleme maliyetini düşürür.
Laktasyonun ortasında istenilen kondisyon skoru 2,75-3,25 arasıdır. Bu kondisyonların bu dönemde yakalanması ineğin laktasyon sonu ve kuru dönemde istenen kondisyona ulaşmasına engel olduğu gibi süt veriminde de hızlı bir düşüşe sebep olabilir.

3.DÖNEM (140-305 GÜN) LAKTASYON SONU DÖNEM
Bu dönem süt veriminin düşüş eğiliminde olduğu günleri kapsaması nedeniyle önceki dönemlerden farklılık gösterir. Süt verimi düşmeye başlamıştır, hayvan gebedir ve tüketim gereksinmeyi geçtiği için ihtiyaçlar kolaylıkla karşılanabilir. Bu dönemde sağlanacak kesif yem süt verimini karşılaması yanında laktasyonun ilk dönemlerinde kaybedilen vücut kondisyonunun yeniden kazanılmasına yöneliktir.
Bu dönemdeki amaç hayvanın vücut kondisyonunu 3,25-3,75 civarlarına çıkarmaktır.
Rasyonda kaba yem oranını %60 oranına çekilebilir.
Düşük kalitede kaba yemler kullanılabilir.
Rasyonda genel kurallara uyularak üre kullanılabilir.

ERKEN KURU DÖNEM (60 günlük kuru dönemin ilk 40 günü)
Bu dönemde besin madde gereksinimlerini karşılamak kolaydır. Çünkü hayvan sütten kesildiği için verim payı ortadan kalkacaktır.
Bu dönemdeki ineklerin günlük kuru madde tüketimleri canlı ağırlıklarının %1,7-2 arasındadır.
Kesif yem ihtiyacı bu dönemdeki ineklerin canlı ağırlığının %0,5 dolaylarında olmalıdır.
Canlı ağırlığının %1 i dolayında iri partiküllü kaba yem tüketilmelidir.
Bu dönemdeki kaba yem oranı %70-80 civarları arasında olmalıdır.
Bu dönemde baklagil kaba yemleri fazla kullanılmamalıdır. Çünkü bu kaba yemlerde Ca zengin ancak P ca fakirdirler. Süt humması riski artar.
Bu dönemde serbest olarak silaj tüketiminden kaçınılmalıdır. Yaş pancar posası kullanılmamalıdır. Çünkü lakzatif etkisinden dolayı erken doğum veya düşük yapmaya sebep olabilirler.
Bu dönemdeki Ca alımı 100 gr/gün altında tutulmalıdır.
Kuru dönem yemlerinde anyotik tuzların (magnezyum sülfat, kalsiyum sülfat, kalsiyum klor, amonyum klor gibi) kullanılması süt humması riskini düşürür.

GEÇ KURU DÖNEM – GEÇİŞ DÖNEMİ (Kuru dönemin son 20 günü)
Kurudaki inekler doğuma 3 hafta kala canlı ağırlıklarının en az %1 ‘i dolayında kesif yem almalıdırlar.
Geçiş döneminin ilk 2 haftasında kuru dönem yemi, son haftasında süt yemi ile kuru dönem yeminin karıştırılarak veya tek başına süt yemi verilmesi laktasyonun başında kullanılacak yüksek miktarda yüksek enerjili rasyonlara işkembenin daha kolay adapte olmasını sağlar. Asidoz, şişme ve bunlarla birlikte ortaya çıkabilecek yemden sakınma, aşırı kondisyon kaybı, ketozis, ve diğer stres problemlerinden sakınılabilir.
Rasyonda kuru dönem yeminin kullanılması uygun Ca: P oranıyla süt humması riskini azaltabilir.
Partikül boyutu büyük kaba yemlerden en az canlı ağırlığının %1 ‘i kadar alınmalıdır. Doğum sonrası yavrunun çıkışıyla oluşacak boşluğun doldurulması ve şırdan kaymasına engel olunmasına ve işkembe doluluğu yaratmak önemli katkı sağlamaktadır.

Rasyonda potasyom düzeyi özellikle kuru dönemde %1 ‘in üzerine çıkarımamalıdır. Rasyonda yüksek potasyum, magnezyum, kalsiyum emilimini veya kemiklerden kalsiyum mobilizasyonunu azaltmak suretiyle doğumda güçlük, süt humması, sonun atılamaması gibi vakaların artmasına sebep olabilir.
Gebeliğin son döneminde yüksek mineral tuz kullanımından kaçınılmalıdır. Özellikle sodyuma dayalı yüksek tampon maddeler içeren karışımlar kullanılmamalıdır.
Tuz tüketimi 30 gr/gün düzeyinde sınırlandırılmalıdır. Yüksek tuz tüketimi bazı ineklerde vücutta sıvı birikimi (ödem) oluşumuna sebep olmaktadır. Özellikle ilkine gebe düvelerde bu problem daha çok görülür.
Bu dönemde serbest olarak silaj tüketiminden kaçınılmalıdır. Yaş pancar posası kullanılmamalıdır. Çünkü lakzatif etkisinden dolayı erken doğum veya düşük yapmaya sebep olabilirler.

BU DÖNEMDE KULLANILABİLECEK ÖRNEK RASYONLAR
600 kg canlı ağırlığında 10-12 kg kuru madde tüketen bir inek	Rasyonlar kg/gün
	1	2	3	4	5	6	7
Kuru Dönem Yemi + Süt yemi	4	4	3,89	4,5	4,5	4	4,5
Yonca	2,5	--	2,65	2,5	1,5	2	1,5
Saman	1	4	3,45	4	3	5	--
Mısır silajı	9,5	10	3	--	6	3	13